afganistan başbakanı ne demek?

Afganistan başbakanı (; ), Afgan hükûmetinde bir görevdir. Makam 1927'de Afganistan Kralı tarafından atanan bir makam olarak kuruldu. Makam sahibi, 1973'te Afganistan Krallığı'nın sona ermesine kadar çoğunlukla danışman olarak görev yaptı. 1980'lerde, pozisyon hükûmetin başıydı. Makam, ABD istilasından sonra kaldırıldı ve ardından 2004'ten 2021'e kadar süren bir başkanlık hükûmet biçimi kuruldu. ABD'nin çekilmesinden ve Taliban yönetiminin yeniden kurulmasından sonra, makam yeniden canlandırıldı.

7 Eylül 2021'de Afganistan'ın çoğunu fiilen kontrol eden Taliban yetkilileri, yakın zamanda yeniden kurulan Afganistan İslam Emirliği'nin yeni geçici hükûmetinde Molla Muhammed Hasan Ahund'u başbakan vekili olarak ilan etti.¹ Hükûmet, Taliban'ın Yüksek Komutanı Hibetullah Ahundzade'nin denetimine tabidir.

Makamın tarihi

Krallık

Bakanlar Kurulunun başkanı başbakan değil, kraldı. Sadece onun yokluğunda başbakan, kralın vekiliydi.

1963 yılına kadar Kral Muhammed Zahir Şah, akrabalarını başbakan olarak atadı. Kral Zahir Şah da başbakanı görevden alma veya devretme yetkisine sahipti. 1963'ten itibaren bu, Afgan hükûmetinin başkanının başbakan olduğu ve hükûmetin bakanlarından oluştuğu ifade edilerek değiştirildi. Kral Zahir Şah ilk kez hükûmette önemli bir rol oynamadı ve onu seçilmiş bir otoriteye bıraktı. Ancak görev süreleri boyunca başka bir meslekle uğraşamayacakları da belirtilmiştir.

1964 Anayasası ayrıca başbakana kralın ölümü durumunda Seçim Kurulunu çağırma yetkisi verdi. Başbakan, Volesi Jirga'ya yalnızca hükûmetin genel politikası hakkında ve bireysel olarak öngörülen görevleri için yanıt verdi.²

Demokratik Cumhuriyet

Nisan 1978'de Muhammed Davud Han, Sevr Devrimi'ni başlatan bir darbe sırasında öldürüldü. Afganistan Demokratik Halk Partisi (ADHP) o yıl başbakanlık makamını yeniden canlandırdı ve 1980'ler boyunca makam yerinde kaldı.

Cumhurbaşkanı, başbakanın atanmasından sorumluydu ve başbakan da Bakanlar Kurulunu atardı. Kurulun belirtilen amacı, iç ve dış politikaları oluşturmak ve uygulamak, ekonomik kalkınma planlarını ve devlet bütçelerini oluşturmak ve kamu düzenini sağlamaktı.

1987 Anayasası'na göre, hükûmeti kurmak için cumhurbaşkanının başbakanı ataması gerekiyordu. Başbakanın hükûmeti feshetme yetkisi vardı. Demokratik Cumhuriyet döneminde birkaç Afganistan cumhurbaşkanı da başbakan olarak görev yaptı. Sovyetlerin Afganistan'ı istilasıyla, başbakan artık hükûmetten sorumlu değildi. ADHP'nin genel sekreteri veya HAD'ın direktörü daha fazla yetkiye sahipti.

Ayrıca, 1990 Anayasası, önceki belgelerde belirtilmeyen bir şekilde, yalnızca Afgan doğumlu vatandaşların görevde bulunmaya uygun olduğunu belirledi.

İslam Devleti

Muhammed Necibullah'ın hükûmetinin çöküşünden sonra bir geçiş devleti kuruldu. Böylece başbakanlık makamı bir kez daha Afganistan tarihinde önemli bir rol oynadı.

Bu dönemde cumhurbaşkanı ve başbakan arasında sürekli bir sürtüşme vardı. Devlet çökmüştü ve 1992'den 1996'ya kadar etkin bir merkezi hükûmet yoktu. Böylece, pozisyon fiili olarak törensel haline geldi ve hükûmetten geriye kalanlarda çok az güç kaldı.

İslam Emirliği

Afganistan İslam Emirliği'nin Taliban güçleri 1996'da kontrolü ele geçirdiğinde unvan kaldırıldı. Taliban'ın lider yardımcısı, yönetimi boyunca genellikle başbakan olarak biliniyordu. Muhammed Rabbani'nin 2001'de ölmesiyle³, Taliban ofisi canlandırmama kararı aldı.

2001'de Taliban yönetiminin sonuna kadar isyan halinde kalan Taliban'ın devirdiği hükûmetin Eylül 1997'ye kadar hükûmette bir başbakanı vardı, ancak pozisyon kaldırıldı.

7 Eylül 2021'de Taliban başbakanlık pozisyonunu geri getirdi.

Hükûmet başkanlarının listesi

(İtalik olarak yazılan tarihler görevin fiilen devam ettiğini göstermektedir)

<table> <colgroup> <col style="width: 20%" /> <col style="width: 6%" /> <col style="width: 20%" /> <col style="width: 20%" /> <col style="width: 6%" /> <col style="width: 6%" /> <col style="width: 20%" /> </colgroup> <thead> <tr class="header"> <th>İsim</th> <th>Fotoğraf</th> <th>Doğum-Ölüm</th> <th>Görev başlangıcı</th> <th>Görev sonu</th> <th>Görevde geçirilen süre</th> <th>Siyasi parti</th> </tr> </thead> <tbody> <tr class="odd"> <td><a href="Afganistan_Krallığı" title="wikilink">Afganistan Krallığı</a> (1926–1973)</td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td><a href="Şir_Ahmed" title="wikilink">Şir Ahmed</a></td> <td></td> <td>–?</td> <td>25 Ekim 1927</td> <td>Ocak 1929</td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td><a href="Şir_Giyan" title="wikilink">Şir Giyan</a></td> <td></td> <td>1929'da öldü</td> <td>Ocak 1929</td> <td>1 Kasım 1929</td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td><a href="Muhammed_Haşim_Han" title="wikilink">Muhammed Haşim Han</a></td> <td></td> <td>1884–1953</td> <td>1 Kasım 1929</td> <td>9 Mayıs 1946</td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td><a href="Emanet_Levana" title="wikilink">Emanet Levana</a></td> <td></td> <td>Bilinmiyor</td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td><a href="Şah_Mahmud_Han" title="wikilink">Şah Mahmud Han</a></td> <td></td> <td>1890–1959</td> <td>9 Mayıs 1946</td> <td>7 Eylül 1953</td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td><a href="Muhammed_Davud_Han" title="wikilink">Muhammed Davud Han</a></td> <td></td> <td>1909–1978</td> <td>7 Eylül 1953</td> <td>10 Mart 1963</td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td><a href="Muhammed_Yusuf_(siyasetçi)" title="wikilink">Muhammed Yusuf</a></td> <td></td> <td>1917–1998</td> <td>10 Mart 1963</td> <td>2 Kasım 1965</td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td><a href="Muhammed_Haşim_Maivandval" title="wikilink">Muhammed Haşim Maivandval</a></td> <td></td> <td>1919–1973</td> <td>2 Kasım 1965</td> <td>11 Ekim 1967</td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td><a href="Afganistan_İlerici_Demokrat_Partisi" title="wikilink">İlerici Demokrat Parti</a></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td><a href="Abdullah_Yekta" title="wikilink">Abdullah Yekta</a></td> <td></td> <td>1914–2003</td> <td>11 Ekim 1967</td> <td>1 Kasım 1967</td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td><a href="Muhammad_Nur_Ahmed_Etemadi" title="wikilink">Muhammad Nur Ahmed Etemadi</a></td> <td></td> <td>1921–1979</td> <td>1 Kasım 1967</td> <td>9 Haziran 1971</td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td><a href="Abdul_Zahir" title="wikilink">Abdul Zahir</a></td> <td></td> <td>1910–1982</td> <td>9 Haziran 1971</td> <td>12 Kasım 1972</td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td><a href="Muhammed_Musa_Şefik" title="wikilink">Muhammed Musa Şefik</a></td> <td></td> <td>1932–1979</td> <td>12 Kasım 1972</td> <td>17 Temmuz 1973</td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td>Makam kaldırıldı (17 Temmuz 1973–27 Nisan 1978)</td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td><a href="Afganistan_Demokratik_Cumhuriyeti" title="wikilink">Afganistan Demokratik Cumhuriyeti</a> (1978–1992)</td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td><a href="Nur_Muhammed_Tereki" title="wikilink">Nur Muhammad Tereki</a></td> <td></td> <td>1917–1979</td> <td>1 Mayıs 1978</td> <td>27 Mart 1979</td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td><a href="Hafızullah_Emin" title="wikilink">Hafızullah Emin</a></td> <td></td> <td>1929–1979</td> <td>27 Mart 1979</td> <td>27 Aralık 1979</td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td><a href="Babrak_Karmal" title="wikilink">Babrak Karmal</a></td> <td></td> <td>1929–1996</td> <td>27 Aralık 1979</td> <td>11 Haziran 1981</td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td><a href="Sultan_Ali_Keştmand" title="wikilink">Sultan Ali Keştmand</a></td> <td></td> <td>1935-</td> <td>11 Haziran 1981</td> <td>26 Mayıs 1988</td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td><a href="Muhammed_Hasan_Şark" title="wikilink">Muhammed Hasan Şark</a></td> <td></td> <td>1925-</td> <td>26 Mayıs 1988</td> <td>21 Şubat 1989</td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td><a href="Sultan_Ali_Keştmand" title="wikilink">Sultan Ali Keştmand</a></td> <td></td> <td>1935-</td> <td>21 Şubat 1989</td> <td>8 Mayıs 1990</td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td><a href="Fazıl_Hak_Halikyar" title="wikilink">Fazıl Hak Halikyar</a></td> <td></td> <td>1934–2004</td> <td>8 Mayıs 1990</td> <td>15 Nisan 1992</td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td><a href="Afganistan_Demokratik_Halk_Partisi#Vatan_Partisi" title="wikilink">Vatan Partisi</a></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td><a href="Afganistan_İslam_Devleti" title="wikilink">Afganistan İslam Devleti</a> (1992–2002)</td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td><a href="Abdüssabur_Ferid_Kohistani" title="wikilink">Abdüssabur Ferid Kohistani</a></td> <td></td> <td>1952–2007</td> <td>6 Temmuz 1992</td> <td>15 Ağustos 1992</td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td>Boş (15 Ağustos 1992–17 Haziran 1993)</td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td><a href="Gulbeddin_Hikmetyar" title="wikilink">Gulbeddin Hikmetyar</a></td> <td></td> <td>1947-</td> <td>17 Haziran 1993</td> <td>28 Haziran 1994</td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td><a href="Arsala_Rahmani_Daulat" title="wikilink">Arsala Rahmani Daulat</a></td> <td></td> <td>1937–2012</td> <td>28 Haziran 1994</td> <td>1995</td> <td>years</td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td><a href="Ahmed_Şah_Ahmedzai" title="wikilink">Ahmed Şah Ahmedzai</a></td> <td></td> <td>1944-2021</td> <td>1995</td> <td>26 Haziran 1996</td> <td>years</td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td><a href="Gulbeddin_Hikmetyar" title="wikilink">Gulbeddin Hikmetyar</a></td> <td></td> <td>1947-</td> <td>26 Haziran 1996</td> <td>11 Ağustos 1997</td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td><a href="Abdurrahim_Gafurzai" title="wikilink">Abdurrahim Gafurzai</a></td> <td></td> <td>1947–1997</td> <td>11 Ağustos 1997</td> <td>21 Ağustos 1997</td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td>Boş (21 Ağustos 1997–13 Temmuz 2002)</td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td><a href="Afganistan_İslam_Emirliği" title="wikilink">Afganistan İslam Emirliği</a> (1996–günümüz)</td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td><a href="Molla" title="wikilink">Molla</a> <a href="Muhammed_Rabbani" title="wikilink">Muhammed Rabbani</a></td> <td></td> <td>1955–2001</td> <td>27 Eylül 1996</td> <td>13 Nisan 2001</td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td><a href="Mevlevî_(unvan)" title="wikilink">Mevlevi</a> <a href="Abdul_Kabir" title="wikilink">Abdul Kabir</a></td> <td></td> <td>1958-</td> <td>16 Nisan 2001</td> <td>13 Kasım 2001</td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td>Makam kaldırıldı (13 Kasım 2001–7 Eylül 2021)</td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td></td> <td><a href="Molla" title="wikilink">Molla</a> <a href="Muhammed_Hasan_Ahund" title="wikilink">Hasan Ahund</a></td> <td></td> <td>1945/1958-<a href="#fn1" class="footnote-ref" id="fnref1" role="doc-noteref">1</a></td> <td>7 Eylül 2021</td> <td>Görevde</td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> </tbody> </table> <section class="footnotes footnotes-end-of-document" role="doc-endnotes"> <hr /> <ol> <li id="fn1" role="doc-endnote">Meetings Coverage and Press Releases | erişimtarihi = 8 Eylül 2021 | çalışma = www.un.org | arşivurl = <a href="https://web.archive.org/web/20160222025944/https://www.un.org/press/en/2011/sc10465.doc.htm">https://web.archive.org/web/20160222025944/https://www.un.org/press/en/2011/sc10465.doc.htm</a> | arşivtarihi = 22 Şubat 2016}}<a href="#fnref1" class="footnote-back" role="doc-backlink">↩︎</a></li> </ol> </section>

Ayrıca bakınız

Kaynakça

Dış bağlantılar

Birkaç Afgan Anayasasının kopyalarını içeren İnternet Sayfası

Orijinal kaynak: afganistan başbakanı. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

↩
Bu makale, kamu malı olan bu kaynaktan alınan metni içermektedir. Richard S. Newell (1997). Peter R. Blood (ed.). Afghanistan: A country study . Federal Research Division. The Constitutional Period, 1964-73. ↩
↩